Gösterge-bilim-ciler / Dr. Murat Kalelioğlu

Gös­ter­ge­bi­lim ça­lış­ma­la­rı­nın en önem­li ko­nu­la­rın­dan biri an­lam­lı ya­pı­la­rın, ki bu ya­pı­lar hangi bi­lim­sel alana ait olur­sa olsun, anlam ev­re­ni­nin nasıl ve hangi amaç­lar­la üre­til­di­ği ile il­gi­li­dir. Bu­ra­da ol­duk­ça il­ginç ve sü­rük­le­yi­ci bir edim­ler di­zi­si söz ko­nu­su­dur. Bu edim­sel sü­re­cin temel öz­ne­si, an­la­mın pe­şin­de olan gös­ter­ge­bi­lim­cidir; nes­ne­si ise için­de anlam ba­rın­dı­ran ve bu an­la­mın or­ta­ya çı­ka­rıl­ma­sı­nı bek­le­yen diz­ge­ler­dir. Do­la­yı­sıy­la bu­ra­da­ki et­ki­le­şim, ta­ma­men gös­ter­ge av­cı­sı/sa­nat­çı­sı gös­ter­ge­bi­lim­ci ile gös­ter­ge­le­rin an­lam­lı di­zi­li­şiy­le oluş­tu­ru­lan dizge ara­sın­da­dır. Üre­ti­len bu diz­ge­nin anlam ev­re­ni; hangi gös­ter­ge tü­rüy­le kur­gu­la­nır­sa kur­gu­lan­sın, hangi amaca hiz­met eder­se etsin, ister açık olsun ister gizil, dizge için­de oluştu­ru­lan an­la­mın göz­ler önüne se­ril­me­sin­de gös­ter­ge­bi­li­min, çö­züm­le­me araç­la­rı­nın ve bu araç­la­rı en yet­kin şe­kil­de kul­la­nan gös­ter­ge­bi­lim­ci­nin rolü var­dır.

Böy­le­si­ne önem­li bir edi­min başak­tö­rü olan gös­ter­ge­bi­lim­ci, aynı za­man­da da iyi bir st­ra­te­ji oyun­cu­su­dur. Ancak bu­ra­da göz­den ka­çı­rıl­ma­ya­cak en önem­li unsur; gös­ter­ge­bi­lim­ci­nin baş­ka­sı­nın değil, kendi kur­gu­la­dı­ğı oyu­nun oyun­cu­su ol­ma­sı­dır. Do­la­yı­sıy­la bu anlamda “gös­ter­ge av­cı­sı” (Rifat, 2009: 23) önce elin­de­ki diz­ge­yi ön in­ce­le­me­den ge­çi­rir, diz­ge­nin üre­tim ko­şul­la­rı­nı ve sı­nır­la­rı­nı be­lir­ler, zayıf ve güçlü yön­le­riy­le bir­lik­te di­renç nok­ta­la­rı­nı sap­tar; sonra da diz­ge­nin va­ro­luş­sal du­ru­mu­na göre st­ra­te­jik oyu­nu­nu kurar ve uy­gu­la­ma­ya ko­yu­lur. Bu uy­gu­la­ma sü­re­ci gös­ter­ge­bi­lim­ci için ol­duk­ça me­şak­kat­li ancak bir o kadar da eğ­len­ce­li bir oyun­dur.

Gös­ter­ge­bi­lim­ci için anlam son­suz­dur, son­suz­luk­tur. Alan ve an­sik­lo­pe­dik bil­gi­si­nin ka­zan­dır­dı­ğı de­ği­şik bakış açı­la­rı, tec­rü­be ve ce­sa­re­tin yanı sıra sözü edi­len son­suz­luk ve do­la­yı­sıy­la bi­lin­mez­lik du­ru­mu bu “an­lam­la­ma sa­nat­çı­sı­nın” (Bart­hes, 2015: 61) ru­hu­nu bes­le­yen en önem­li kay­nak­lar­dan bi­ri­dir. An­lam­la­ma yol­cu­lu­ğu­nun öz­ne­si olan gös­ter­ge­bi­lim­ci için gö­rü­nen­den çok gö­rün­me­yen örtük ya­pı­lar/ gizil an­lam­lar önem­li­dir. Bu sa­nat­çı, ken­di­ne su­nu­lan­dan çok su­nul­ma­yan­la il­gi­len­di­ği için etkin ma­ni­pü­las­yon araç­la­rıy­la üzeri ka­pa­tıl­mış/süs­len­miş ve ol­du­ğun­dan fark­lı gö­rü­nen her diz­ge­nin ger­çek­te ne ol­du­ğuy­la il­gi­le­nir. Gös­ter­ge­bi­lim­ci an­la­mın son­luy­muş gibi gö­rü­nen/gös­te­ri­len yü­zey­sel ya­pı­sın­da­ki gös­te­ri­şe asla kan­maz. Elin­de­ki diz­ge­yi alt-üst edecek tüm aşa­ma­la­rı kendi bilgi ve tec­rü­be­si­nin gü­cüy­le kur­gu­lar, her anlam dü­ze­yi için ayrı ayrı, büyük bir dik­kat ve ti­tiz­lik­le st­ra­te­ji­si­ni be­lir­ler ve gö­rün­me­ye­ni/gös­te­ril­me­ye­ni or­ta­ya çı­kar­mak için işe ko­yu­lur.

Di­sip­lin­le­ra­ra­sı ve disip­lin­le­rö­te­si ça­lış­ma­la­rın önem­li des­tek­çi­si olan ve bir bilim olma yo­lun­da her daim ken­di­ni ge­liş­ti­re­rek iler­le­me kay­de­den ve hemen hemen bir çok alan­da ken­di­ni his­se­tti­ren 21. yüz­yı­lın en önem­li alan­la­rın­dan biri olan ‘bi­li­min ya­ra­maz ço­cu­ğu’ gös­ter­ge­bi­li­min bu önem­li uy­gu­la­yı­cı­la­rı gös­ter­ge­bi­lim­ci­ler so­rum­lu­luk bi­lin­ci için­de il­ke­li ha­re­ket eden üret­ken bilim in­san­la­rı­dır. Bu anlam av­cı­la­rı, çev­re­le­rin­de olup bi­te­ni kul­lan­dık­la­rı sis­tem­li bir “üst­dil” (Yücel, 2015: 60) va­sı­ta­sıy­la an­lam­lan­dı­ra­bil­me ye­te­ne­ği­ne sahip sa­nat­kâr­lar­dır.

Kaynakça